ΠΟΡΤΡΕΤΟ ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΒΕΡΝΑΔΑΚΗ

1. Πείτε μας δύο λόγια για τις σπουδές που ακολουθήσατε

Αποφοίτησα από το δημόσιο Λύκειο της Κηφισιάς τη δεκαετία του 1970. Στη Γαλλία, επέλεξα να σπουδάσω στο πανεπιστήμιο Paris 7-Jussieu σε δύο γνωστικά πεδία: γαλλική φιλολογία στο Τμήμα Επιστημών Κειμένων και Εγγράφων (Sciences des Textes et des Documents) και αγγλόφωνες σπουδές στο Institut d’anglais Charles V. Τη δεκαετία του 1980, καθώς η συγκριτική λογοτεχνία γνώριζε μεγάλη άνθηση επέλεξα να συνδυάσω αυτό το διπλό ακαδημαϊκό υπόβαθρο με την ελληνική κλασική παιδεία και το πάθος μου για τον εβραϊκό πολιτισμό, για την εκπόνηση της διδακτορικής διατριβής μου, υπό την επίβλεψη της Simone Rosenberg. Η Σαλώμη, το μονόπρακτο θεατρικό έργο του Όσκαρ Ουάιλντ που γράφτηκε στα γαλλικά ακολουθώντας το πρότυπο της αρχαίας τραγωδίας, αποτέλεσε την «αφορμή» για να προτείνω μία νέα ερμηνευτική προσέγγιση του συνολικού έργου του – γραμμένη φυσικά, στα αγγλικά - με αφετηρία τη βικτοριανή πολιτισμική αντιπαράθεση μεταξύ εβραϊσμού και ελληνισμού. Ο Ουάιλντ, που θεωρείται σήμερα κλασικός συγγραφέας, αντιμετωπιζόταν με καχυποψία πριν τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Ενδεικτικά, στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη της Αμερικανικής Σχολής Κλασσικών Σπουδών, στην Αθήνα, τα έργα του δεν συγκαταλέγονταν στο τμήμα Λογοτεχνίας, αλλά στα «Διάφορα» (Miscellanies).

Το 2005 απέκτησα το μεταδιδακτορικό τίτλο υφηγεσίας (Habilitation à Diriger des Recherches) από το Πανεπιστήμιο του Poitiers, υπό την επίβλεψη της Liliane Louvel. Το συνοπτικό σημείωμα και η μονογραφία της μελέτης μου αφορούσαν την ποιητική των κύριων ουσιαστικών. Ανατρέχοντας σε ένα σώμα διηγημάτων και μυθιστορημάτων, διερεύνησα τη σημασιολογική και δομική προέλευση των τοπωνυμίων και των ονομάτων χαρακτήρων, διατυπώνοντας την υπόθεση ότι, σε αντίθεση με την αντίληψη των γλωσσολόγων που θεωρεί τα κύρια ουσιαστικά ως στοιχεία λόγου χωρίς ιδιαίτερο νόημα, αυτά αποκτούν ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της μυθοπλασίας, και μπορούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, να λειτουργήσουν ως στοιχεία μικρομυθοπλασίας εντός της κύριας μυθοπλασίας. 

2. Πού βρίσκεστε σήμερα στην επαγγελματική σας σταδιοδρομία ; Ποια είναι τα ερευνητικά σας ενδιαφέροντα;

Εντάχθηκα στην τριτοβάθμια εκπαίδευση το 1992, αρχικά ως λέκτορας στο IUFM της Nantes. Τρία χρόνια αργότερα, μετατέθηκα στο Πανεπιστήμιο της Angers και εργάστηκα στο τμήμα Λογοτεχνίας. Τέλος, το 2007 εξελέγην καθηγητής στα Πανεπιστήμια του Saint Etienne και της Angers και επέλεξα το Πανεπιστήμιο του Angers, όπου δίδαξα μέχρι τον Ιούνιο του 2024. Συνταξιοδοτήθηκα τον Σεπτέμβριο του 2024 και αναμένω την έγκριση του αιτήματός μου για 5ετή θητεία ομότιμου καθηγητή, για την επίβλεψη της έρευνας των διδακτορικών φοιτητών. Με λίγα λόγια, η επαγγελματική μου σταδιοδρομία ξεκίνησε και συνεχίστηκε στην Περιοχή του Λίγηρα (Pays de la Loire): 32 χρόνια διδασκαλίας, έρευνας, εκδοτικού έργου και κοινωνικής προσφοράς σε μια από τις ομορφότερες περιοχές της Γαλλίας.

Το διδακτικό μου έργο ξεκίνησε με τη διδασκαλία της αγγλικής γλώσσας και συνεχίστηκε με τη διδασκαλία του προφορικού και γραπτού λόγου, της γραμματικής, της μετάφρασης, της μεθοδολογίας και κυρίως, της λογοτεχνίας. Σχεδίασα διεπιστημονικά μαθήματα με θέμα τη μυθολογία και τη Βίβλο σε συνδυασμό με τη ζωγραφική, και δημιούργησα δύο μεταπτυχιακά προγράμματα διπλού πτυχίου: «Ευρωπαϊκό Θέατρο και Πολιτισμός» με το St Patrick's College, Dublin City University (Ιρλανδία), το οποίο λειτούργησε από το 2010 έως το 2013, και το πρόγραμμα «Διδασκαλία ξένων γλωσσών στην Ευρώπη: εκπαίδευση στη γλωσσική και πολιτισμική διαφορετικότητα των σχολικών πληθυσμών» σε συνεργασία με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο διεξάγεται από το 2011.

Τα ερευνητικά μου ενδιαφέροντα εστιάζονται σε 7 τομείς: θέατρο, λογοτεχνικό είδος του διηγήματος, αμερικανοεβραϊκή λογοτεχνία, μυθολογία και Βίβλος, μελέτες γύρω από το έργο του Όσκαρ Ουάιλντ, του Τενεσί Ουίλιαμς και του Άντονι Μπέρτζες. Τα τελευταία δέκα χρόνια οι έρευνές μου εστιάζονται στην έννοια της μικρής φόρμας, η οποία αποτελεί στην ουσία, κατευθυντήριο νήμα σημαντικού μέρους της δουλειάς μου, ξεκινώντας από τη διδακτορική διατριβή μου. Με δύο συναδέλφους μου από το Πανεπιστήμιο της Angers και σε συνεργασία με άλλα πέντε πανεπιστήμια (συμπεριλαμβανομένου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών) καταφέραμε να λάβουμε ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για το πρόγραμμα «Short Forms Beyond Borders», που υλοποιήθηκε από το 2019 έως το 2023 (https://sfbb-erasmusplus.eu/). Έχω συμμετάσχει σε 27 επιτροπές διδακτορικών διατριβών και σε μία κριτική επιτροπή μεταδιδακτορικού τίτλου υφηγεσίας (HDR) και επέβλεψα 8 διατριβές και ένα HDR, μεταξύ των οποίων και με συνεπίβλεψη. 

Στο κομμάτι των δημοσιεύσεων, είχα την τιμή να συνδιευθύνω με τη Linda Collinge, από το 1999 έως το 2013, το εξαμηνιαίο γαλλο-αμερικανικό περιοδικό Journal of the Short Story in English (JSSE), αφιερωμένο στην κριτική ανάλυση διηγημάτων αγγλόφωνων συγγραφέων <https://journals.openedition.org/jsse/>. Το JSSE, το οποίο διευθύνω σήμερα, αποτελεί το μοναδικό επιστημονικό περιοδικό που είναι εξ ολοκλήρου αφιερωμένο στο λογοτεχνικό είδος του διηγήματος. Φέτος το περιοδικό συμπληρώνει 40 χρόνια παρουσίας. 

Κατά τη διάρκεια της ακαδημαϊκής μου πορείας ανέλαβα συλλογικά διδακτικά και ερευνητικά καθήκοντα και διετέλεσα ενδεικτικά: πρόεδρος πτυχιακών και μεταπτυχιακών επιτροπών του Πανεπιστημίου της Angers και του συνεργαζόμενου Université catholique de l’ouest (UCO),  διευθυντής του πολιτιστικού φορέα «Maison des étudiants» στον οποίο μετείχαν το Πανεπιστήμιο της Angers, το Université Catholique de l'Ouest και η τοπική αυτοδιοίκηση της Angers, μέλος της επιτροπής διαγωνιστικών εξετάσεων (Capes αγγλικής γλώσσας και Capes Φιλολογίας), εκλεγμένο μέλος διαφόρων συμβουλίων, πρόεδρος επιτροπών αξιολόγησης για την πρόσληψη καθηγητών-ερευνητών, διευθυντικό στέλεχος διδακτορικών σχολών, διευθυντής τμήματος, διευθυντής (και στη συνέχεια αναπληρωτής διευθυντής) ερευνητικού εργαστηρίου, υπεύθυνος διεθνών σχέσεων της Φιλοσοφικής Σχολής, αντιπρύτανης της Φιλοσοφικής Σχολής. 

Οι στιγμές ικανοποίησης ήταν περισσότερες από τις στιγμές απογοήτευσης - οι οποίες ήταν επίσης πολλές. Οι πρώτες σχετίζονταν ως επί το πλείστον, με τη διδασκαλία και το τέλος κάθε μαθήματος που θεωρούσα επιτυχημένο. Οι δεύτερες, με πτυχές της εργασίας μου που σχετίζονταν με τις διάφορες πολιτικές, τόσο του ιδρύματος όσο και του εθνικού εκπαιδευτικού συστήματος και οι οποίες αλληλοσυνδέονται.    

3. Γιατί επιλέξατε τη γαλλική ανώτατη εκπαίδευση; Σε τι ξεχωρίζει το πανεπιστήμιο που επιλέξατε; 

Το σχέδιό μου (αν υποθέσουμε ότι είχα όταν, σε ηλικία 17 ετών, έφυγα από την Κηφισιά για να πάω στο Παρίσι) ήταν να σπουδάσω στη γενέτειρα του Jean-Paul Sartre και να επιστρέψω για να κάνω καριέρα, όχι απαραίτητα ακαδημαϊκή, στην Ελλάδα. Αντί για τον Sartre, μαθήτευσα με τους Jacques Seebacher, Julia Kristeva, Guy Rosa, Rachel Ertel, Richard Marienstras, και αντί να επιστρέψω στην Κηφισιά, έκανα καριέρα στην περιοχή του Λίγηρα (Pays de la Loire). Μερικές φορές, δεν είναι τόσο ο ταξιδιώτης που επιλέγει τον προορισμό, όσο το ταξίδι που τον οδηγεί σε νέους τόπους. Η πόλη της Angers, την οποία δεν είχα ακουστά πριν από την επαγγελματική συνέντευξή μου στη Nantes, με φιλοξένησε ως εκπαιδευτικό-ερευνητή και μου έδωσε τη δυνατότητα να μοιραστώ τις γνώσεις, τον πολιτισμό μου, τις αντιλήψεις και τις εμπειρίες της ζωής μου με εκείνες των φοιτητών που δίδαξα. Ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γαλλικών πανεπιστημίων είναι η εμπιστοσύνη που δείχνουν στην ετερότητα, η ικανότητα να προσφέρουν στους καθηγητές, ανεξάρτητα από το πολιτισμικό τους υπόβαθρο ή την καταγωγή τους, ένα σταθερό περιβάλλον μέσα στο οποίο μπορούν να ασκούν το επάγγελμά τους και, με τον τρόπο αυτό, να ενσωματώσουν τις γνώσεις τους με αυτές της χώρας υποδοχής τους. 

Ένα αντίστοιχο παράδειγμα ήταν και η ευκαιρία που μου δόθηκε να συνδιευθύνω ένα διεθνές επιστημονικό περιοδικό, αναλαμβάνοντας ταυτόχρονα μία μεγάλη πρόκληση: όταν ο Ben Forkner, ιδρυτής του Journal of the Short Story in English (JSSE), μου έκανε την τιμή να μου αναθέσει τη διεύθυνση του περιοδικού, η Angers είχε ήδη διακριθεί στον τομέα της Αγγλικής φιλολογίας, χάρη στο εν λόγω περιοδικό, τα συνέδρια και τις δημοσιεύσεις της γύρω από το λογοτεχνικό είδος του διηγήματος. Στόχος της συνεργασίας μου με τη Linda Collinge, συνδιευθύντρια του JSSE, και με τους συναδέλφους μας στο εργαστήριο, ήταν να καταστήσουμε την Angers ένα κέντρο αναφοράς για τις διεθνείς μελέτες στον τομέα του διηγήματος. Οι επιλογές μας και το έργο μας συνέβαλαν στη δημιουργία, το 2013, του Ευρωπαϊκού δικτύου για τη μελέτη της μικρής φόρμας -European Network for Short Fiction Research (ENSFR), το οποίο αριθμεί σήμερα πάνω από 100 μέλη <https://ensfr.univ-angers.fr/>. Πρόεδρος του δικτύου είναι η Michelle Ryan, φιλόλογος αγγλικής γλώσσας από την Angers, ενώ η ιστοσελίδα του δικτύου φιλοξενείται στον ιστότοπο του Πανεπιστημίου της Angers. Τον Ιούλιο του 2023, στο βιβλίο εντυπώσεων του συνεδρίου λήξης του ευρωπαϊκού προγράμματος Short Forms Beyond Borders (SFBB), ένας από τους σύνεδρους χαρακτήρισε το Πανεπιστήμιο της Angers ως «το ναό του διηγήματος». Αν σήμερα η Angers θεωρείται κέντρο αναφοράς  για τη μελέτη του διηγήματος, τότε μπορούμε να πούμε ότι ο στόχος επιτεύχθηκε, εν μέρει τουλάχιστον. Η θετική στάση και η υποστήριξη του ευρύτερου συστήματος υπήρξε καθοριστική για την επίτευξη του στόχου αυτού.  

Το Πανεπιστήμιο της Angers φημίζεται επίσης για την εξειδίκευσή του στους τομείς της φυτολογίας και του τουρισμού, δύο τομείς που προσφέρουν αναμφίβολα περισσότερες προοπτικές απ΄ ότι η μελέτη της μικρής φόρμας στην αγγλική γλώσσα. Η συμβολή μου σε αυτούς τους τομείς υπήρξε πιο περιορισμένη. Ένα από τα συνέδρια που διοργανώθηκε από το ερευνητικό εργαστήριο CRILA (Centre de Recherches Interdisciplinaires en Langue Anglaise) υπό τη διεύθυνσή μου, είχε ως θέμα «Ο κήπος και οι μύθοι του στη Μεγάλη Βρετανία και τις Ηνωμένες Πολιτείες» <https://pur-editions.fr/product/6706/le-jardin-et-ses-mythes-aux-etats-unis-et-en-grande-bretagne>. Στη συνέχεια, το 2021, στο πλαίσιο του προγράμματος που χρηματοδοτήθηκε από την Περιφέρεια Pays de la Loire «Aplace4U» και του οποίου ήμουν επικεφαλής, η Julie Bonniord εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή επιχειρώντας μία διεπιστημονική προσέγγιση της λογοτεχνίας και του τουρισμό, με τίτλο «Entre espaces à lire et textes à jouer : réimaginer l’expérience du tourisme littéraire en milieu numérique». <https://www.openedition.org/18657?lang=en>.  

4. Ποιες είναι οι εξελίξεις στον τομέα σας στη Γαλλία και γιατί πιστεύετε ότι η διεθνής συνεργασία είναι σημαντική; Διατηρείτε ακόμη δεσμούς συνεργασίας με την Ελλάδα; Αν ναι, τι είδους;

Χωρίς να περιορίζεται αυστηρά στη μορφή του διηγήματος, η έρευνα γύρω από τη μικρή φόρμα, τη γραφή της, τη σχέση της με το νόημα, την αισθητική της, τις πρόσφατες και διαχρονικές χρήσεις της κ.λπ.,, και γενικότερα γύρω από άλλες μορφές αναπαράστασης που χρησιμοποιούν τη μικρή  φόρμα, γνωρίζει μεγάλη άνθηση στη Γαλλία από τη δεκαετία του 2000. Όπως διαφαίνεται μέσα από τον αριθμό ημερίδων, συμποσίων, περιοδικών και άλλων επιστημονικών δημοσιεύσεων, ο ακαδημαϊκός κόσμος εκφράζει αυξημένο ενδιαφέρον για τη μικρή φόρμα, την οποία διερευνά σε διάφορους τομείς και μέσα από τις διάφορες μορφές της: από το επίγραμμα μέχρι τα tweets, και από το παραμύθι μέχρι την εικόνα, το θέατρο, το τραγούδι, τη διαφήμιση, τα βίντεο κλιπ, τα sms, τα εικονογραφήματα, τα podcasts, τις γελοιογραφίες, τις τηλεοπτικές σειρές κλπ.

Οι επιστημονικές συναντήσεις του Centre culturel international de Cerisy-la-Salle αποτελούν ένα είδος βαρόμετρου για τις κυρίαρχες τάσεις στις λογοτεχνικές, καλλιτεχνικές και φιλοσοφικές σπουδές στη Γαλλία. Για παράδειγμα, η διοργάνωση του συμποσίου «Le Format court. Récits d'aujourd'hui», < https://cerisy-colloques.fr/formatcourt-pub2019/> στο Cerisy, το 2015, αποδεικνύει το ερευνητικό ενδιαφέρον του συνόλου του γαλλικού ακαδημαϊκού κόσμου για τη μικρή φόρμα, την οποία θεωρεί σημαντική, αν όχι απαραίτητη, έννοια για τη λογοτεχνία και τις εικαστικές τέχνες του 21ου αιώνα. Στην ευρύτερη περιοχή Pays de la Loire, μεταξύ 2016 και 2019, δώδεκα επιστημονικές ημερίδες και δύο διεθνή συμπόσια επικεντρώθηκαν σε αυτή την έννοια, μέσα από μια ανοιχτή προσέγγιση: καλλιτεχνικές και πολιτιστικές παραγωγές, εκπαιδευτικές δράσεις, επικοινωνιακές καμπάνιες και προωθητικές ενέργειες, μελετήθηκαν υπό το πρίσμα της μικρής φόρμας. (Formes brèves et modernité, το 2017, <Formes brèves et modernité, https://atlantide.univ- nantes.fr/-Formes-breves-et-modernite -> και Forces et fragilités de la forme brève, το 2018 < https://www.afef.org/les-temps-de-la-fulgurance-forces-et-fragilites-de-la-forme-breve-0>). Η αντίληψη της μικρής φόρμας ως λογοτεχνικού είδους, με τα δικά του χαρακτηριστικά, πηγάζει από το έργο του Ελβετού στρουκτουραλιστή Paul Zumthor[1] και τη θεωρία που ανέπτυξε ο C. Levine στο έργο του Forms: Hole, Rhythm, Hierarchy, Network (Princeton UP, 2017). Ο αυξανόμενος αριθμός δημοσιεύσεων στις οποίες η μικρή φόρμα αποτελεί κεντρικό άξονα μελέτης αποδεικνύει στην πράξη αυτό το ενδιαφέρον: Faire court, των C. Croizy-Naquet & al, Sorbonne nouvelle, (2011), Réinventer la Brachylogie, entre dialectique, rhétorique et poétique, του Patrick Voisin (Garnier 2020), Lire les formes brèves, του Bernard Roukhomovsky, (Armand Colin, 2005), Les Formes brèves, του Alain Montandon, (Classiques Garnier, 2018), Du bref et du court της Monica Zapata (P. U. François-Rabelais), Formes brèves en littérature de jeunesse των Elodie Bouygues και Yvon Houssais (Presses Universitaires de Franche-Comté, 2020), Formes brèves. Au croisement des pratiques et des savoirs, των C. Meynard και E. Vernadakis, Le haiku et la forme brève en poésie française, του André Delteil (P.U. de Provence, 2001), L'Ultra-bref. Le temps de la fulgurance, των Cécile Meynard και Karima Thomas (P. U. François Rabelais, 2021) είναι μερικά μόνο παραδείγματα αυτού του ανανεωμένου ενδιαφέροντος. Στο Πανεπιστήμιο της Angers, ένας σημαντικός αριθμός διδακτορικών διατριβών που διερευνούν τη μικρή φόρμα ως λογοτεχνικό είδος εκπονήθηκαν από το 2015 μέχρι σήμερα, και αρκετές ακόμη βρίσκονται σε εξέλιξη.

Όσον αφορά τη συνεργασία μου με Έλληνες ακαδημαϊκούς, ποτέ δεν έκοψα τον ομφάλιο λώρο με την Ελλάδα και εργάστηκα για τη δημιουργία στενών δεσμών μεταξύ του Πανεπιστημίου της Angers και άλλων ελληνικών πανεπιστημίων. Το έργο αυτό δεν ήταν πάντα εύκολο: η ελληνική οικονομική κρίση, ειδικότερα, απέτρεψε τη λειτουργία στην Ελλάδα ενός εκπαιδευτικού προγράμματος για την κατάρτιση τρίγλωσσων διαπραγματευτών διεθνούς εμπορίου, με ειδίκευση στον τομέα του κρασιού και των αλκοολούχων ποτών, στο Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών το 2011. Η κρίση καθυστέρησε επίσης κατά ένα χρόνο την έναρξη του ελληνογαλλικού μεταπτυχιακού προγράμματος διπλού πτυχίου για τη Διδασκαλία των ξένων γλωσσών στην Ευρώπη. Το εν λόγω πρόγραμμα λειτουργεί ικανοποιητικά από το 2012 και το Πανεπιστήμιο της Angers διατηρεί πλέον στενούς δεσμούς με το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το ελληνικό πανεπιστήμιο ήταν εταίρος της Angers στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Short Forms Beyond Borders (SFBB, 2019-2023), το οποίο χρηματοδοτήθηκε από τον ευρωπαϊκό οργανισμό Erasmus Plus. Στο πρόγραμμα συμμετείχαν και άλλα ελληνικά πανεπιστήμια, εκ των οποίων το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, καθώς και εθνικά και διεθνή ιδρύματα που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα (όπως το Γαλλικό Ινστιτούτο). Το πανεπιστήμιο της Angers έχει συνάψει διμερείς συμφωνίες ERASMUS με πολλά ελληνικά πανεπιστήμια, σε διάφορους τομείς σπουδών. Ωστόσο, οι δυνατότητες διεθνούς συνεργασίας κάθε πανεπιστημίου δεν στηρίζονται πλέον τόσο πολύ στις διασυνδέσεις που αναπτύσσουν οι καθηγητές-ερευνητές των εκάστοτε πανεπιστημίων. Ορισμένα πανεπιστήμια, μεταξύ των οποίων και το Πανεπιστήμιο της Angers, αναθέτουν σε ιδιωτικούς φορείς την ανάπτυξη μιας ορθολογικής και προσοδοφόρας πολιτικής διεθνούς συνεργασίας. Η συνέχιση της υφιστάμενης συνεργασίας μεταξύ του Πανεπιστημίου της Angers και των πανεπιστημίων της Ελλάδας εξαρτάται συνεπώς από τα αποτελέσματα διαφόρων αξιολογήσεων που διενεργούνται από ειδικούς και τα οποία καθορίζουν τις στρατηγικές επιλογές του Τμήματος Διεθνών Σχέσεων. 

5. Ποιες συμβουλές θα δίνατε σε όσες και όσους σκοπεύουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στη Γαλλία ή να αναζητήσουν εργασία εκεί μετά τις σπουδές τους;

Πρώτα απ' όλα, να είναι ανοιχτοί απέναντι στους άλλους και στη διαφορετικότητα. Όταν επιλέγουμε να πάμε σε έναν άλλο τόπο για να μάθουμε από αυτά που ο τόπος μπορεί να μας προσφέρει, θα πρέπει να είμαστε σε θέση να καλωσορίσουμε αυτό που μας δίνεται και να γίνουμε εμείς οι ίδιοι διαφορετικοί. Η εμπειρία δεν περιορίζεται στο μικρό ή στο μεγάλο χρονικό διάστημα που θα διανύσουμε σε αυτόν τον τόπο - στην περίπτωσή μας, στη Γαλλία - αλλά στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε τις αρχές λειτουργίας του, που σίγουρα διαφέρουν από τις δικές μας, και να υιοθετήσουμε συνειδητά και πρόθυμα αν είναι δυνατόν, και όχι εξαναγκαστικά, μερικές από αυτές. Ένα από πρώτο σημάδι αυτής της στάσης, είναι και η προθυμία του ατόμου να προσαρμόσει τις θεωρητικές, τις λογοτεχνικές και τις ακαδημαϊκές γνώσεις του για τη γαλλική γλώσσα και τον πολιτισμό στην πραγματικότητα του τόπου. Αυτή η διαδικασία μπορεί να φαντάζει περίπλοκη ή πιεστική για μερικούς. Ενδεχομένως, η υιοθέτηση μιας φυσικής προφοράς της γαλλικής γλώσσας μπορεί να φαίνεται αφύσικη σε όσους, για παράδειγμα, συγκρίνουν τη νέα γλώσσα με τη μητρική τους γλώσσα που θεωρούν ως τον κανόνα. Η εξάσκηση μιας νέας γλώσσας συνεπάγεται μια διαφορετική χρήση του σώματος - οι φωνητικές χορδές που χρησιμοποιούνται για την προφορά αποτελούν μέρος του σώματος και για κάθε νέα γλώσσα, οι χορδές αυτές λειτουργούν διαφορετικά. Το ίδιο συμβαίνει και με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Κάθε πολιτισμός χαρακτηρίζεται από το δικό του πλαίσιο, και είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς τη ζωή σε έναν άλλο τόπο χωρίς αλλαγή αυτού του πλαισίου. Αυτή η στάση βοηθά επίσης στην ανάπτυξη της κριτικής ικανότητας και μας επιτρέπει να εντοπίζουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές των διαφόρων πολιτισμών.