ΙΣΤΟΡΙΕΣ Alumni - ΣΕΙΡΑ ΠΟΡΤΡΕΤΑ : Βασιλης Χαρμανδαρης

1. Πείτε μας δύο λόγια για τις σπουδές που ακολουθήσατε.
Από μικρή ηλικία με συνάρπαζε το διάστημα και η επιστήμη της φυσικής, και συγκεκριμένα η δυνατότητα που μας δίνει να κάνουμε προβλέψεις για το τι θα συμβεί στο μέλλον, βασιζόμενοι στους φυσικούς νόμους και ακριβείς μετρήσεις. Ως παιδί με εντυπωσίαζε το γεγονός ότι μπορούσαμε να προβλέψουμε πότε ακριβώς θα ανατείλει  ο Ήλιος ή πότε και σε ανάμεσα σου ποιους αστερισμούς θα εμφανιστεί η επόμενη πανσέληνος. Έτσι ήταν σχεδόν μονόδρομος το να σπουδάσω Φυσική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Στη συνέχεια χάρη σε μια υποτροφία από το Ίδρυμα Fulbright συνέχισα τις σπουδές μου στις ΗΠΑ όπου απέκτησα το διδακτορικό μου στην αστροφυσική από το Iowa State University το 1995.

2. Τι αποκομίσατε από τις σπουδές σας στη Γαλλία; Πώς επηρέασε η παραμονή σας στη Γαλλία τη σημερινή σας θέση;
Την Γαλλία επισκέφθηκα για πρώτη φορά ως μαθητής της Γ’ Γυμνασίου με ένα πρόγραμμα ανταλλαγής μαθητών από το 3ο Γυμνάσιο της πόλης των Σερρών, όπου μεγάλωσα, με το αντίστοιχο της αδελφοποιημένης πόλης Fosses που βρίσκεται στα βόρεια του Παρισιού στην περιοχή Val d’Oise. Θεωρώ ότι ήμουν ιδιαίτερα τυχερός που επέστρεψα στην Γαλλία και ειδικά στο Παρίσι αμέσως μετά το διδακτορικό μου, το 1996. Αρχικά ήμουν μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Service d’Astrophysique του CEA-Saclay και συνέχισα ως υπότροφος Marie Curie στο Observatoire de Paris μέχρι και το 1999. Χωρίς καμία υπερβολή αυτά τα τρία χρόνια ήταν καθοριστικής σημασίας για την επαγγελματική μου πορεία και το γεγονός ότι εργάζομαι πλέον, όπως ονειρευόμουν από τα φοιτητικά μου χρόνια, ως καθηγητής πανεπιστημίου στην Ελλάδα. Αφενός είχα την ευκαιρία να συνεργαστώ και να εκπαιδευτώ δίπλα σε εξαιρετικούς επιστήμονες και ανθρώπους με τους οποίους, ίσως και χάρη το γεγονός ότι μιλούσα γαλλικά, δημιούργησα σχέσεις ζωής, τόσο επαγγελματικές όσο και προσωπικές. Αφετέρου άρχισα να ασχολούμαι ερευνητικά με θέματα εξωγαλαξιακής αστροφυσικής χρησιμοποιώντας παρατηρήσεις από διαστημικά τηλεσκόπια σε υπέρυθρα μήκη κύματος. Αυτή ήταν μια περιοχή έρευνας η οποία έγινε δυνατή χάρη σε ανιχνευτές νέας τεχνολογίας. Άνοιξε πραγματικά διάπλατα τους ορίζοντες μας στην κατανόηση περιοχών του Σύμπαντος, όπως τα κέντρα μακρινών γαλαξιών όπου νέα αστέρια και μελανές οπές δεν μπορούν να παρατηρηθούν με συνηθισμένα τηλεσκόπια μια που η παρουσία μεγάλων ποσοτήτων σκόνης και αερίου δεν επιτρέπει το οπτικό φως να τις διαπεράσει. Η εμπειρία που αποκόμισα από το Infrared Space Observatory της ESA, την υπέρυθρη κάμερα του οποίο η ομάδα στο CEA-Saclay όπου είχα εργαστεί κατασκεύασε το 1995, ήταν μοναδική. Χάρη σε αυτήν συνέχισα ως ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Cornell στις ΗΠΑ ως μέλος της ομάδας που κατασκεύασε τον υπέρυθρο φασματογράφο για την διαστημικό τηλεσκόπιο Spitzer της NASA, το οποίο εκτοξεύτηκε το 2003. 

3. Πού βρίσκεστε σήμερα στην επαγγελματική σας σταδιοδρομία ; Ποιες είναι οι εξελίξεις στον τομέα σας στην Ελλάδα και γιατί πιστεύετε ότι η διεθνής συνεργασία είναι σημαντική;
Στηριζόμενος στα ενδιαφέροντα ερευνητικά αποτελέσματα που είχαμε χάρη στα δεδομένα από τα διαστημικά τηλεσκόπια ISO και Spitzer είχα την τύχη και το 2005, μετά από 16 χρόνια στο εξωτερικό, επέστρεψα στην Ελλάδα ως μέλος ΔΕΠ στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης όπου πλέον βρίσκομαι στη βαθμίδα του Καθηγητή. Παράλληλα μαζί με τους συναδέλφους αστροφυσικούς στο εξαιρετικό ακαδημαϊκό οικοσύστημα του Πανεπιστημίου Κρήτης και του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) πείσαμε την πολιτεία και ίδρυσε το 2018 στο ΙΤΕ το Ινστιτούτο Αστροφυσικής, το οποίο έχω τη χαρά να διευθύνω τα τελευταία 5 χρόνια.  Θεωρώ ότι η πανεπιστημιακή διδασκαλία είναι μια μοναδική εμπειρία μια που μπορούμε αρκετά εύκολα από τη θέση αυτή να εκπαιδεύσουμε νέους ανθρώπους, το μέλλον της χώρας μας, και να τους βοηθήσουμε με τις σωστές συμβουλές να κάνουν τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους πραγματικότητα. Παράλληλα,  η οργάνωση ενός νέου ερευνητικού ινστιτούτου με φιλόδοξο και ιδιαίτερα ικανό προσωπικό αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση. Πετύχαμε ήδη αρκετά, έχοντας διασφαλίσει την απαιτούμενη χρηματοδότηση ώστε μέσα στην επόμενη διετία να ολοκληρωθούν μια σειρά από σημαντικές αναβαθμίσεις στο Αστεροσκοπείο Σκίνακα, την μεγαλύτερη ερευνητική υποδομή μας και το πιο παραγωγικό ερευνητικά αστεροσκοπείο της χώρας μας. Αυτές οι αναβαθμίσεις θα μας δώσουν μια νέα πνοή και μια πολύ μεγαλύτερη αναπτυξιακή δυναμική, τόσο ερευνητικά όσο και σε αναπτυξιακά και επιχειρησιακά  θέματα με σηματικό κοινωνικό και οικονομικό αποτύπωμα στην Κρήτη και στη χώρα μας. Παράλληλα έχουμε καταφέρει να προσελκύσουμε εξαίρετους νέους ερευνητές, Έλληνες και ξένους, οι οποίοι έχουν αναγνωριστεί διεθνώς, και τα αποτελέσματα της έρευνάς τους στην Κρήτη έχουν ήδη πετύχει να στρέψουν τα μάτια τις διεθνούς ακαδημαϊκής κοινότητας πάνω μας. Για παράδειγμα αξίζει να σημειωθεί ότι από τις 6 ιδιαίτερα ανταγωνιστικές χρηματοδοτήσεις του European Research Council σε θέματα αστρονομίας στην Ελλάδα, οι 5 υλοποιούνται από ερευνητές του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του ΙΤΕ στην Κρήτη. Φυσικά, εάν όλοι οι ερευνητές μας δεν είχαν περάσει ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής τους πορείας στο εξωτερικό αποκτώντας βιώματα από εύρυθμα ιδρύματα με παράδοση αιώνων στην έρευνα, δεν θα ήταν εφικτή αυτή η επιτυχία μας. 

Οι διεθνείς συνεργασίες είναι καθοριστικής σημασίας για να μπορέσουμε να ξεπεράσουμε τις αντιξοότητες που έχουμε ως ερευνητές σε μια αντικειμενικά μικρή χώρα με περιορισμένες υποδομές. Με σκληρή δουλειά, υπομονή, επιμονή και καλές ιδέες οι διασυνδέσεις με ιδρύματα του εξωτερικού μπορούν να δράσουν πολλαπλασιαστικά κάνοντάς μας ανταγωνιστικούς σε διεθνές επίπεδο. Η συμμετοχή της χώρας μας ως μέλος της European Space Agency, νομίζω ότι θα συνεχίσει να μας προσφέρει αρκετές ευκαιρίες ανάπτυξης στο μέλλον.

4. Διατηρείτε ακόμη δεσμούς συνεργασίας με τη Γαλλία; Αν ναι, τι είδους;

Διατηρώ πολύ στενούς δεσμούς και συνεργασίες με τη Γαλλία, κυρίως με συναδέλφους, και πλέον καλούς φίλους, στο CEA-Saclay και στο Observatoire de Paris όπου είχα εργαστεί. Αρκετοί από αυτούς ανταποδίδουν τις επισκέψεις, έρχονται στην Κρήτη κάθε χρόνο για να συνεργαστούμε και έχουμε πολλά κοινά ερευνητικά προγράμματα χρηματοδοτούμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Προσωπικά έχω συνεπιβλέψει διδακτορικούς φοιτητές στο Παρίσι, ήμουν μέλος σε επιτροπές αξιολόγησης διδακτορικών, και επίσης ήμουν ιδιαίτερα τυχερός που κατάφερα να έχω προσελκύσει στην Κρήτη ως μεταδιδακτορικές ερευνήτριες δύο εξαιρετικές φοιτήτριες που ολοκλήρωσαν το διδακτορικό τους στη Γαλλία. Χαίρομαι πραγματικά που εδώ και 25 χρόνια μου δίνεται η ευκαιρία και ταξιδεύω για επαγγελματικούς λόγους στη Γαλλία, αρκετές φορές τα τελευταία χρόνια, ως μέλος σε επιστημονικά συμβούλια και επιτροπές του CNRS, του Observatoire de Paris και του CEA. Οι εμπειρίες αυτές με έχουν βοηθήσει και έμμεσα και στην οργάνωση και αξιολόγηση των ανάλογων δομών στην Ελλάδα. Το γεγονός ότι παράλληλα με τις επαγγελματικές υποχρεώσεις έχω την ευκαιρία και να βιώνω, έστω και για λίγο ως επισκέπτης πλέον, την γαλλική κουλτούρα, να συζητώ με φίλους Γάλλους διάφορα θέματα, αλλά και να δοκιμάζω σε τακτά διαστήματα το εξαιρετικό κρασί και τη γαλλική κουζίνα (ειδικά τις σπεσιαλιτέ της cuisine sud-ouest) είναι κάτι που το βρίσκω ανεκτίμητο. 

5. Ποιες συμβουλές θα δίνατε σε όσους σκοπεύουν να συνεχίσουν τις σπουδές τους στη Γαλλία ή να αναζητήσουν εργασία εκεί μετά τις σπουδές τους;

Ίσως είμαι ελαφρά προκατειλημμένος, αλλά η άποψή μου είναι ότι σίγουρα στον τομέα της αστροφυσικής, η Γαλλία αποτελεί την καλύτερη χώρα τόσο για σπουδές όσο και για εργασία. Η Γαλλία έχει βαθιά παράδοση και σεβασμό στην εκπαίδευση και τον πολιτισμό γενικότερα, είναι φιλόξενη προς του ξένους, διαθέτει εξαιρετικά ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, έχει άρτιες εθνικές ερευνητικές υποδομές και προσφέρει υποτροφίες και πρόσβαση στο μεγάλα διεθνή πειράματα αστροφυσικής και οργανισμούς έρευνας. Επίσης πρωτοπορεί διεθνώς σε αστρονομικές περιοχές που αφορούν τη χρήση προηγμένων οπτικών,  τεχνολογίες λέιζερ, και τηλεπικοινωνιών. Παράλληλα την χαρακτηρίζει ένας ισορροπημένος τρόπος ζωής, που δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην υποστήριξη  των αναγκών της οικογένειας και των παιδιών. Ειδικά για άτομα από την Ελλάδα, όπου η γνώση της γαλλικής γλώσσας δεν σχετικά διαδεδομένη και η γαλλική κουλτούρα είναι κοντά στην δική μας, θεωρώ ότι θα ήταν η καλύτερη επιλογή.