ΙΣΤΟΡΙΕΣ Alumni - ΣΕΙΡΑ ΠΟΡΤΡΕΤΑ : ΠΕΤΡΟΣ ΣΤΑΓΚΟΣ

Ξεκίνησα τις πανεπιστημιακές σπουδές μου στη Νομική στην Ελλάδα το 1970, στην απαιτούμενη ηλικία των 18 ετών, την εποχή που η χώρα τελούσε υπό το καθεστώς στρατιωτικής δικτατορίας. Μια από τις πρώτες πράξεις αντίστασής μου στο στρατιωτικό καθεστώς ήταν, ως μαθητής Λυκείου, να επιλέξω να μάθω γαλλικά ως πρώτη ξένη γλώσσα (!), αψηφώντας το καθιερωμένο πρόγραμμα σπουδών του στρατιωτικού καθεστώτος το οποίο ευνοούσε την εκμάθηση της αγγλικής γλώσσας, καθώς το καθεστώς ήταν στην ουσία υποταγμένο στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε ότι σχετίζονταν με τον αγγλοσαξονικό πολιτισμό.  Από την αρχή των πανεπιστημιακών σπουδών μου, συμμετείχα σε ομάδες και σε πράξεις αντίστασης κατά του στρατιωτικού καθεστώτος. Το καλοκαίρι του 1973, με την οικονομική και ηθική στήριξη των γονέων μου, έφυγα από την Ελλάδα για να παρακολουθήσω τα «Θερινά μαθήματα» που διοργάνωνε στη Ντιζόν, το Πανεπιστήμιο της Βουργουνδίας, με σκοπό να βελτιώσω τα γαλλικά μου. Η πρώτη μου επαφή με τη γαλλική κουλτούρα και τον τρόπο ζωής ήταν πραγματικά μία…αποκάλυψη. Ολοκληρώνοντας τα «θερινά μαθήματα» στα μέσα Αυγούστου (1973),  αποφάσισα να μην επιστρέψω στην Ελλάδα. Μετακόμισα αμέσως από τη Ντιζόν στο Παρίσι, όπου και έζησα ως (άτυπος) πολιτικός πρόσφυγας μέχρι τον Ιούνιο του 1974, όταν ανέλαβα το ρίσκο να επιστρέψω στην Ελλάδα – που παρέμενε υπό δικτατορικό καθεστώς - για να ολοκληρώσω τις πανεπιστημιακές μου σπουδές στη Νομική. Αυτοί οι έντεκα (11) μήνες της ζωής μου στο Παρίσι την περίοδο 1973-1974, υπήρξαν καθοριστικοί για τη διαμόρφωση της πνευματικής, προσωπικής και επαγγελματικής μου ζωής μέχρι σήμερα.  Νοσταλγώ με συγκίνηση εκείνα τα χρόνια και είμαι βαθιά ευγνώμων στις γαλλικές οικογένειες που με φιλοξένησαν τότε. Ζούσα με τα λίγα χρήματα που μου έστελναν, με το σταγονόμετρο, οι γονείς μου από την Ελλάδα, στο περιθώριο της κοινότητας των Ελλήνων πολιτικών εξόριστων στο Παρίσι (γιατί ήμουν πολύ ... νέος γι' αυτούς! ), με διαρκή έγνοια να μη γίνω αντιληπτός από τη γαλλική αστυνομία (η οποία, στην περίπτωση αυτή, θα ήταν υποχρεωμένη να με στείλει πίσω στην Ελλάδα), δουλεύοντας περιστασιακά (μεταξύ άλλων, στην εφημερίδα Le Monde, όπου εργάστηκα για σχεδόν 3 μήνες μετά από μεσολάβησ του έγκριτου δημοσιογράφου της εποχής, Éric Rouleau, με σκοπό να συνδράμω στη συλλογή αρχείων της εφημερίδας για την Ελλάδα! ), παρακολουθώντας ταυτόχρονα μαθήματα δημοσίου δικαίου στη Fondation Nationale de Science Po της rue St-Guillaume ως ελεύθερος ακροατής και διαβάζοντας τα ελληνικά νομικά συγγράμματα για να προετοιμαστώ για τις πτυχιακές εξετάσεις στη Νομική Θεσσαλονίκης, της οποίας εξακολουθούσα να είμαι φοιτητής. 

Μετά την απόκτηση του Πτυχίου μου στη Νομική Θεσσαλονίκης τον Νοέμβριο του 1974, ακολούθησα με «κλειστά μάτια» το δρόμο που με οδήγησε πίσω στη Γαλλία και στη Ντιζόν συγκεκριμένα, με πλήρη νομιμότητα αυτή τη φορά, προετοιμάζοντας το Δίπλωμα Ανωτάτων Σπουδών (DES) της εποχής, στο δημόσιο δίκαιο. Το 1975, με τη στήριξη των καθηγητών μου στη Ντιζόν, έλαβα τριετή υποτροφία της Γαλλικής Kυβέρνησης, η οποία επεκτάθηκε για ένα ακόμη έτος, επιτρέποντάς μου έτσι να εκπονήσω τη διδακτορική μου διατριβή στο Δίκαιο, τον Μάιο του 1979 (την ίδια ημέρα που υπεγράφη στην Αθήνα η Πράξη Προσχώρησης της Ελλάδας στην ΕΟΚ, τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση!) Καθ' όλη τη διάρκεια των σπουδών και της έρευνας για το διδακτορικό μου, επωφελήθηκα από την υλική και ηθική στήριξη των Περιφερειακών Κέντρων Πανεπιστημιακών και Σχολικών Έργων (CROUS), τα οποία μου επέτρεψαν να μοιράζω το χρόνο μου μεταξύ Ντιζόν και Παρισιού, όπου βρίσκονταν το υλικό τεκμηρίωσης που απαιτούνταν για την εκπόνηση της διατριβής μου.

Μετά την επιστροφή μου στην Ελλάδα εντάχθηκα στο ακαδημαϊκό προσωπικό του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης όπου και υπηρέτησα από το 1982 έως το 2020. Το 1997 εκλέχτηκα τακτικός καθηγητής του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης της Νομικής Σχολής της Θεσσαλονίκης. Από το 2000 έως το 2020 διετέλεσα και καθηγητής της Έδρας Jean Monnet «Προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου στην ευρωπαϊκή έννομη τάξη» της Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.. Δίδαξα ευρωπαϊκό δίκαιο σε πανεπιστήμια της Γαλλίας, του Βελγίου και του Λουξεμβούργου. Υπήρξα δύο φορές μέλος του ελληνικού διπλωματικού σώματος σε Μόνιμες Ελληνικές Αντιπροσωπείες στη Γενεύη και στις Βρυξέλλες. Επανειλημμένως και για μεγάλα χρονικά διαστήματα, εργάστηκα σε διάφορους ευρωπαϊκούς θεσμούς για την προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, τόσο εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και του Συμβουλίου της Ευρώπης, στο Στρασβούργο. Ξεχωρίζω τη θητεία μου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων, στο Συμβούλιο της Ευρώπης, για 12 χρόνια, 4 από τα οποία ως αντιπρόεδρός της. Tην 1η Σεπτεμβρίου 2020 εκλέχτηκα από τη Σύγκλητο του Α.Π.Θ. Ομότιμος Καθηγητής του Α.Π.Θ. Συνεχίζω ωστόσο να διευθύνω το Κέντρο για τον Ευρωπαϊκό Νομικό Πολιτισμό του Πανεπιστημίου μέχρι τον Δεκέμβριο του 2023 και παραμένω fellow του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου μέχρι τις 31 Ιουλίου 2023 (Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών).

Είχα την ευκαιρία να σπουδάσω διεθνές δίκαιο στη Γαλλία, το οποίο είναι αναπόσπαστο κομμάτι του γνωστικού αντικειμένου του δημόσιου δικαίου. Χάρη στο συνδυασμό του διεθνούς με το εσωτερικό δημόσιο δίκαιο, απέκτησα από τότε γνωστική πρόσβαση στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (εκείνη την εποχή ήταν προσεγγίσιμο ως ευρωπαϊκό κοινοτικό δίκαιο), καθώς και στο εθνικό και ευρωπαϊκό δίκαιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στα οποία και αφιέρωσα την μετέπειτα ακαδημαϊκή και επαγγελματική μου σταδιοδρομία.

Ναι, υλοποίησα μία σειρά επιστημονικών και ακαδημαϊκών προγραμμάτων με τη Γαλλία. Θα αναφέρω ενδεικτικά, το δίκτυο που δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990 από Γάλλους και Έλληνες ακαδημαϊκούς, με την ονομασία Ελληνογαλλικές Συναντήσεις Κοινοτικού Δικαίου, το οποίο υπήρξε ο οργανωτής μίας σειρά συνεδρίων στη Γαλλία και την Ελλάδα, όπως και βιβλίων που εκδόθηκαν από τις Presses Universitaires de France. Στο σημείο αυτό, να αναφέρω επίσης τη συμμετοχή μου στη δημιουργία του Ακαδημαϊκού Δικτύου του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (RASCE) στις αρχές της δεκαετίας του 2010, μαζί με μια ομάδα καθηγητών από το πανεπιστήμιο Paris 1-Sorbonne και το πανεπιστήμιο της Caen. Τέλος, δεν θα μπορούσα να παραλείψω να αναφερθώ στην ιδιαίτερη τιμή που αποτέλεσε για μένα η πρόσκληση της Διπλωματικής Ακαδημίας του Quai d'Orsay στα μέσα της δεκαετίας του 1980, για να συμμετάσχω ως συνεισηγητής, στο πλευρό του καταξιωμένου καθηγητή πολιτικών επιστημών Maurice Duverger, στο ετήσιο συνέδριο της Ακαδημίας, το οποίο έλαβε χώρα «εν πλω», σε ένα κρουαζιερόπλοιο που διέθεσε το Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών (οι συμμετέχοντες, υπό την αιγίδα της Ακαδημίας, η οποία δεν γνωρίζω αν υπάρχει ακόμη και σήμερα, ήταν εν ενεργεία ή  πρώην Γάλλοι διπλωμάτες και πολιτικοί, με επικεφαλής τον πρώην πρωθυπουργό Maurice Couve de Murville). Όπως το προανέφερα, εξακολουθώ να ανήκω στο ερευνητικό προσωπικό του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, από το 2020.

Είχα την τιμή να συνεργαστώ με Γάλλους πολιτικούς και νομικούς σε τουλάχιστον δύο περιπτώσεις, στο πλαίσιο θεσμικής οικοδόμησης τόσο σε εθνικό επίπεδο στην Ελλάδα όσο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Επί σειρά ετών υπήρξα στενός συνεργάτης του Jean Kahn, πρώην προέδρου του Κεντρικού Συντονιστικού Οργάνου των Εβραϊκών Φορέων της Γαλλίας και της Εθνικής Συμβουλευτικής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Με την υλικοτεχνική και πολιτική στήριξη του Jean Kahn και των συνεργατών του, προτείναμε στις πολιτικές αρχές της Αθήνας στα μέσα της δεκαετίας του 1990 – παρέχοντας παράλληλα την απαραίτητη θεσμική τεχνογνωσία – την ίδρυση μιας Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου στην Ελλάδα. Ο στόχος επετεύχθη λίγα χρόνια αργότερα, με την ίδρυση της ΕΕΔΑ, της οποίας υπήρξα μέλος και πρόεδρος Τμήματος από το 2004 έως το 2010. Σε προέκταση εκείνης της δράσης, ήμουν ο εκπρόσωπος της Ελλάδας στην Πρώτη Μεσογειακή Διάσκεψη Εθνικών Θεσμών Προστασίας και Προαγωγής των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, που πραγματοποιήθηκε στο Μαρακές το 1998, υπό την αιγίδα του βασιλιά του Μαρόκου και του προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας. Επίσης, όταν διορίστηκα στη Μόνιμη Ελληνική Αντιπροσωπεία στην Ευρωπαϊκή Ένωση στις Βρυξέλλες στα μέσα της δεκαετίας του 1990, συνεργάστηκα στενά με στελέχη τόσο της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Γαλλίας στην ΕΕ όσο και του τότε Γραφείου του Πρωθυπουργού (Alain Jupé, αν θυμάμαι καλά) για την εκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας για τη δημιουργία, από το Συμβούλιο της ΕΕ, του πρώτου θεσμικού οργάνου της ΕΕ για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η μελέτη οδήγησε στην ίδρυση του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου των Φαινομένων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας (EUMC), το οποίο ήταν ουσιαστικά αποτέλεσμα συντονισμένης ελληνογαλλικής νομικής δράσης. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο που ιδρύθηκε το 1998 με έδρα τη Βιέννη, αντικατέστησε το 2006 ο σημερινός Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA).